Joriy yilning 26-noyabr kuni Jahon iqtisodiyoti va diplomatiya universitetida “Transnational Threats to Security, Economic Development, and Sustainability” mavzusiga bag‘ishlangan ma’ruza o‘tkazildi. Ma’ruzani O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti direktori Eldor Aripov olib bordi.

U o‘z nutqida Markaziy Osiyo yirik davlatlar manfaatlari kesishadigan, shuningdek, xavfsizlik va taraqqiyotga jiddiy transmilliy tahdidlar saqlanib qolayotgan mintaqa ekanligini ta’kidladi. Mintaqaning barcha davlatlari bilan chegaradosh bo‘lgan O‘zbekiston ushbu jarayonlarning markazida joylashgani bois, yuzaga kelayotgan muammolarga nisbatan ayniqsa zaif hisoblanadi.

U asosiy transmilliy tahdid sifatida iqlim o‘zgarishi va suv resurslari taqchilligi xavfiga alohida e’tibor qaratdi. Uning ta’kidlashicha, so‘nggi 50-60 yil ichida mintaqadagi muzliklar maydoni taxminan uchdan bir qismga qisqargan va asr o‘rtalariga kelib ularning ko‘pchiligi butunlay yo‘q bo‘lib ketishi mumkin. Bu mavjud suv resurslarining sezilarli darajada kamayishiga olib keladi. Buning misolini hozirning o‘zidayoq qo‘shni Ironda ko‘rish mumkin, u yerda qurg‘oqchilik shunchalik keskin tus olganki, hukumat aholini ko‘chirish masalasini ko‘rib chiqishga majbur bo‘lmoqda. Afg‘oniston tomonidan Amudaryo havzasidagi suv muvozanatini o‘zgartira oladigan Qo‘shtepa kanalining qurilishi qo‘shimcha xavf omili bo‘lib hisoblanadi.

Ma’ruzachining so‘zlariga ko‘ra, ekstremal tabiiy hodisalar va texnogen xavflar ham xuddi shunday xatarli bo‘lib qolmoqda. Har yili Markaziy Osiyoning millionlab aholisi, jumladan O‘zbekiston aholisining sezilarli qismi tabiiy ofatlardan zarar ko‘rmoqda. Qo‘shni mamlakatlarda joylashgan eski uran chiqindi omborlari ham jiddiy zarar yetkazmoqda, shuningdek, Sarez ko‘lining yorilish xavfi mavjud bo‘lib, agar bu sodir bo‘lsa, keng ko‘lamli falokatga olib kelishi mumkin.

Xavfsizlik haqida so‘z yuritarkan, Aripov terrorizm va ekstremizm tahdidlari hamon eng o‘tkir muammolardan biri bo‘lib qolayotganini ta’kidladi. Mintaqa va uning atrofida ko‘plab radikal guruhlar faoliyat yuritmoqda, Afg‘onistondagi vaziyat esa ekstremistik g‘oyalarning tarqalishi xavfining kuchayishiga, jangarilarning harakatlanishiga hamda qurol savdosi va raqamli ekstremizmni o‘z ichiga olgan noqonuniy infratuzilmaning rivojlanishiga sabab bo‘lmoqda.

Narkotik moddalar savdosi ko‘lamining ortishi ham jiddiy tashvish uyg‘otmoqda. Afg‘onistonda ko‘knori yetishtirish kamayganiga qaramay, giyohvand moddalar noqonuniy savdosi hajmi o‘sishda davom etmoqda. O‘zbekistonda esa so‘nggi yillarda giyohvandlikka oid jinoyatlar soni va musodara qilingan taqiqlangan moddalar miqdori sezilarli darajada ko‘paydi.

Shu bilan birga, u so‘nggi yillarda Markaziy Osiyo mamlakatlarining hamkorligi ancha mustahkamlanganini ta’kidladi. U o‘zaro tashriflar sonining ortgani, savdo-sotiqning kengaygani, investitsiyalar ko‘paygani hamda suv-energetika sohasidagi munosabatlarning nizolar manbayidan hamkorlik maydoniga aylanganini misollar bilan ko‘rsatib o‘tdi. Uning aytishicha, bularning barchasi O‘zbekiston rahbariyati olib borayotgan ochiqlik, ishonch va o‘zaro qo‘llab-quvvatlashga sharoit yaratuvchi siyosat tufayli amalga oshirildi.

Ma’ruzani yakunlar ekan, Eldor Aripov mintaqaning keyingi rivojlanishi davlatlar o‘rtasidagi hamkorlikni chuqurlashtirish va o‘zaro aloqalarni institutsionallashtirish bilan bog‘liqligini ta’kidladi. U O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Markaziy Osiyo va Ozarbayjon hamjamiyatini tuzish hamda doimiy Kotibiyatni shakllantirish haqidagi tashabbusini alohida qayd etdi. Ma’ruzachining fikricha, bunday qadam integratsiyaning yanada yuqori darajasiga o‘tish va vaqt o‘tishi bilan zamonaviy tahdidlarga samarali javob bera oladigan yagona iqtisodiy makonni shakllantirish imkonini beradi.

Ma’ruza so‘ngida O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti huzuridagi Strategik va mintaqalararo tadqiqotlar instituti direktori tinglovchilarning savollariga vaqt ajratib, talabalarni qiziqtirgan masalalarga batafsil javob berdi, mavzuning ayrim jihatlarini tushuntirib, mintaqaviy hamkorlik amaliyotidan qo‘shimcha misollar keltirdi.